Geri   ŞAMANiZM VE KIZILDERiLiLiĞi  
      iki Çeşit Şamanizm | Hikayeler | Tıp Daire | Doğa | Seremoniler | Sanat ve Kültür | Sonuç | Bize Ulaşın  
       
   

Önsöz

  
         
   

Şamanizm Şaman diye kisiler tarafından "deneyim" olarak ifade edilir. Bazi anlamina gore Şamanizm ruh dunya ve insanlar arada Şaman kisiler vasitasiyle baglanti kurabilen bir inanctir. Cogu Kizilderililerda Şaman diye kisilere Tıp kişiler soylenir ve tip'da bilincli olarak kisile gorunuyorlar, ruhlerla baglanti kuran kişiler olarak degil.

Kizilderililer kendi dine Kizil Yol soyluyorlar. Kendine Kizil Yol dine mensup kisiler oldugunu soyluyorlar ve Şamanist kelime kulanmiyorlar.  Cogu Kizilderili Şamanist kisiler Şaman kisiler vasitasiyle ruh dunya'le baglanti kurmaya beklemiyorlar. Bir Tangi'ya inandigi icin ve baba oglu ve ruh  uc tangri inanmadi icin ve kiliseye giden kisiler olmadi icin kendilere  Kizil Yol dine mensup kisiler soyluyorlar. Devlet idarelerde yemin ettigi zaman kiliseye gitmeyen kisiler oldugu icin, incil tutmak yerine kartal tuyu tutyorlar.

Bati ve orta Sibiryali yerli milletler Şaman kisilere Kam soyluyorlar. Turk milletlerda Şamanizm Kamcilik olarak taninir. Kizilderililerin cogu kendilere ve Turklere ayni Kızıl irktan sayiyorlar ve Sibiryali Kizilderili Turklere Kizilderili oldugunu soyluyorlar.

  
         
     

iki Çeşit Şamanizm

  
       
   

Şamanistler iki cesittir: 1.Ruhlerla baglanti kurmaya isteyen kisiler ve onun dolaydan kendilere Şamanist olarak goren. 2. Tek Tangrı'ya dua eden ve baska dine mensup olmiyan oldugu icin kendilere Şamanist olarak goren kisiler.

  
       
    Dene Tıp Adam - Şaman  
       
   

ABD'nin Guney-Batı bolgede gencler 1993'ta gencler olmeye basladilar ve doktorlar bilmiyordular niye. Sonunda Navajo - Dene Kizilderili rezervasiyona gittiler ve Dene tıp adama - Şamana sordular bilgiler icin. Tıp adam, Şaman, onlara dedi eger cok yagmurlu kıştan sonra ve cok sicak yazdan sonra, bir cesit cicek erken bulunursa, o zaman oradaki genclerin Duzluklere gitmesi lazim yoksa olecekler. Doktorlar sonra ne oldugunu anladilar. Cok yagmur yuzunden farelerin yerler sudan doluyor ve fareler yuzeye cikiyorlar. Yer yuzunde urin brakiyorlar ve o yerde, yazda, virus bulunuyor. Cok sicak yazda toprak cok kuru oldugu zaman ve rusgar tozlerle beraber virusu kaldiriyor ve virus genc kisilerin sineler icinde yerlesiyor.
 
       
    Ruhlarla baglanti kurmaya isteyen kisiler Dene Şaman'in ruhlerdan haber aldigini inanarlar. Tek Tangrı'ya dua eden ve ruhlerdan yardim beklemeyen kişiler Şaman'in cok eski ve degerli doga hakkinda bilgiler sahibi oldugunu inanarlar.  
       
    Sedna  
       
    Kuzey Kutuptaki inuit millette Sedna hikayesi var. Sedna su da bayan ruh olarak geciyor. Batı Sibiryadaki yerli Turklerda Sedna gibi su da bayan ruh Daga var.  
       
    Kuzey Kutupta ve tundrada yasamak cok zordur. Eskiden orada yasamak daha zormus. insanlar kolayca hayat kaybolyordu dogadaki felaketlerdan veya  veya avlarkenacliktan. Bir bire yardim ediyordular ve yakin olan kisiler kayboldugu zaman olmus insanlerin ruh olarak insanlarla beraber yasadigini inanmak rahatligi veriyordu. Millet iyi insanlarin ruhlar halka iyilik yaptigini ve kotu insanlarin ruhlar halka kotulugu yaptigini inanmaya basladilar. Yardim ve iyiligi Tek Tanğrı'dan degil ruhlardan beklemeye basladilar.  
       
   

Hikaye goore Sedna cok guzel genc bir kizmis. Onun icin Sedna'nin babasi Sedna'yi genc avcilere evlendirmek istemiyordu ve zengin bir adama Sedna'yi vermeye bekliyordu. Kargi bunu duydu ve kendine en iyi kurktan kendine zengin kiyafet bulmus. Basinda kapson cekmis ve yuzu saklanmis ve Sedna istemeye gitmis. Sedna'nin babasi zengin kurk gordugu zaman kargiya Sednayi hemen vermis. Kargi Sednayi kendi evine goturdu zaman Sedna'yi yemek vermedi ve ev vermedi ve kendi kargi oldugu gosterdi. Sedna cok agladi ve babasi aglamasini duydu ve ona geri eveye getirmeye gitti. Sedna'yi kargidan kurtardi ve tekneye bindirdi ve su yoldan eveye goturmeye basladi. Bu kargiyi kizdirdi.
 
    Kargi suda buyuk dalgalar yapti. Sednanin babasi kendi  hayat icin korktu ve Sedna'yi suya atti. Sedna bogulmaktan kurtarmak istedi ve teknen uc tuttu. Babasi kurekle Sedna'nin elleri vurdu ve parmakleri kesti ve Sedna bogulmaya basladi. Bogulurken, ona cok zulum yaptigi icin, Sedna cok kizdi ve sudaki korkunc bir kiz ruha donustu ve onun kesmis parmakler deniz hayvanlere donustuler. Bundan sonra kimse suya cikarsa ve Sednadan af istemezsa, Sedna ona bogulabilir.  
       
    Bu hikayeyi dedigi gibi gercek olarak inanan kisiler avlamaya ve balik tutmaya ciktigi zaman, bolluk Sedna'dan veya Daga'dan bekliyorlar. Bu hikayeyi hikmet anlatan hikaye olarak  inanan kisiler Tek Tangri'dan bolluk bekliyorlar, Sedna'dan veya Daga'dan degil.  
       
    Hikayeler  
       
    Kizilderliler kendi tarih ve kultur hakkinda hikaye olarak kayt ediyorlar, yazili olarak degil.  
   

Hikayeleri rivayet olarak nekil edilir. Yilda bir kere degisik kabileler topluyorlar ve kabiledeki hikaye bilen kisiler beraber oturuyorlar. Bir kisi hikaye'yi soyluyor ve oburukiler dinliyorlar. Eger hata edersa onun hatasi duzeltiyorlar. Sonra kabileler tekrar kendi bolgeye donuyorlar ve hikaye ravilerin kisilerin ayni hata yapmasi imkansiz duruma geliyor. Bu hikayeler babadan ogluya nakl ediliyor ve baziler onbinlerce sene eskilerdir. Bazi hikayelerde buz cag donemdan olaylar anlatiyorlar, mamutler var oldugunu gibi, glasiyerler eridigi gibi ve nehirler ters yona akmaya basladigi zaman gibi.

 
    Bu hikayelerin bazilar yaratilis hikaye gibi Sibiryali yerli Turklerda bulunur. Bazi hikayeler cok metaforik sekilde'dir. Bunlar anlamasi icin hikaye bilen kisilerin aciklamalar bilmesi lazim.  
       
   

Tıp Daire

  
       
   

Kizilderili mitoloji gore Yaratici'dan kartal tıp daire insanlara getirdi. Kizilderililer kartal bakarak Tıp daire hakkinda fikir aldilar ve bunu Tangri'dan bir isaret olarak gordular. Tıp daireler farklidir degisik Kizilderili topluluklarda fakat ittifak edildi zamanimizdaki tıp daire sekil hakkinda. Kizilderili umumi tıp daire sarı reng doguda, kirmizi reng guneyde,  siyah reng batida ve beyaz renk kuzeyde. Sibiryali Turklerin tıp daire'de mavi-yesil reng doguda, sarı reng guneyde, kirmizi reng batida ve siyah renk kuzeyde.

Tıp daire'deki dort renk dort cesit insan temsil ediyor: sari insanlar, kizil insanlar, siyah insanlar ve beyaz insanlar. Daire dunya temsil ediyor. Tıp daire'daki dort bolum bir cok sey temsil ediyor dort mevsim gibi ve insanin dort hali gibi: cocukluk, genclik, yetiskenlik ve ihtiyarlik temsil ediyor.

Tıp daire gore her sey bir daire icindedir ve her sey donuyor baslangice. insan zayif cocuk olarak doguyor ve ihtiyarladigi zaman tekrar zayif oluyor. insanlar dunyanin bir taraf zehirledigi zaman zehirli maddeler dunya etrafinda dolasmaya devam ediyorlar ve zehirler atan kisilere ulasiyor.

TIP DAiRE
 
 

SiBiRYALi

TIP DAiRESi
         
     

Kizilderililer kotuluk kaldirmak daha cok kotuluk yaparak yerine Tıp daire gore iyilikle kaldirmak calisiyorlar.

  
       

Doğa

  
         
      Kizilderililer dogayi tapmiyorlar. Yaraticinin isaret ve buyuklugu doga bakarak goruyorlar ve Yaratici tesekkur ediyorlar. Kizilderililerin memleketlerda kocaman kanyonlar var, kocaman kocaman nehirler ve selaleler var. Kizilderililer dunya'ya ana diyorlar, goklere baba ve tum yarattiklere kardesler diyorlar. Ana dunya'yi yesil renkle temsil ediyorlar ve baba gokleri mavi renkle temsil ediyorlar. Ana dunya saygi gostermek temsil etmesi icin sac uzun birakiyorlar. Doga koruyorlar ve dogaya saygi gosteriyorlar. Kizilderililer diyorlar dogadan ihtiyac olan sey alabilirsin ve karsilik dogaya bir sey geri veremek zorundasin. Bir agac kesti zaman yeni bir agac ekmesi gibi. Sanatcilar taslar topladigi zaman sanat yapmak icin karsi bir sey vermesi icin yere tutun atiyorlar. Dort cesit bitki onemli olakak tutuyorlar: ada, tatli ot, tutun ve sedir.  
         
   

Gezegenler ve yildizlar kulaniyordular mevsim ve zaman bilmesi icin. Ay bakarak ve kaplumbaga sirtindaki etrafidaki 28 bolum bakarak gunler sayiordular. Kaplumbaganin sirtindaki icindeki 13 bolum ve 13 hilal bakarak yilin aylar sayiyordular. Hayvanler gore kendi klanlarin simgeler sectiler. Kadinlar her zaman su kulandigi icin mavi renk kadin temsil etmesi icin sectiler. Erkeklerin her zaman ates kulandigi icin kirmizi renk erkek temsil etmesi icin sectiler. Kartalin en yuksek uctugu oldugu icin kartal tuyu yuksek mevki konular temsil ettigini icin sectiler. Sibiryadaki yerli Turkler da ayni sekilde kartal goruyorlar ve kartal tuyu kiyafettin sag omuza koyuyorlar. Kizilderililer kartal tuyu sag omuza vede sac veya sac toka vey abaslikta koyuyorlar.
 
         
     

Kendi yasadigi bolgedeki yeri ve icindeki tum yabani hayvanlar hakkinda bilgiler vardi. Bazi Kizilderili topluluklar belli yerlerda tastan yapilmis silahlar birakiyordular ve avlanma mevsim gelince o yere gidiyordular ve biraktigi silahlar buluyordular ve avlamak icin kulaniyordular. Her topluluk kendi bolgeye sahip cikiyordu ve baskalerin bolgeden avlanmiyordular. Avrupalin Kizlderililere yenmek bir tertibi yabani hayvanlar sistematik bir sekilde oldurmek mis Kizilderili halkin yasam ve iktisat yok etmek icin. Kizilderililer hala dogada tum ihtiyac olan seyler bulabiliyorlar: ilac, yemek, insaat malzeme gibi.

  
         

Seremoniler

  
     

 

  
     

Kizilderililer ibadet seylere seremoni diyorlar. Her sabah bir deniz kabuk icinde veya bir kase icinde dort cesit bitki yakiyorlar: ada, tatli ot, tutun ve sedir. Tuyuyle dumanler dagitiyorlar kendi uzere. Bazen dumanlar ev, oda gibi baska bir yere dagitiyorlar. Bu dort bitkilerdan dumanler kimya madde tasiyor ve mikrop olduruyor ayni zamanda aromatik koku yapiyor.   Ayni zamanda et yemekleri dumanla hazirliyabilir.Cok soguk veya kuraklik yerlerde su yerine bu dumanlarla temizlik yapiyorlar. Her seremonin basta dumanler dagitilir.

  
     

 

  
   

Cocugun isim vermesi seremoni olarak yapilir. Bilgi  sahibi kisi cocugu gordugundan sonra cocugun sahsiyetine gore cocuga isim seciyor.

Her mevsim ilk ve son gun'de seremoni yapilir. Dua edilir Tangri'ya tesekur etmek icin.

En uzun gun'de en uzun gecede ve iki ekonoksta seremoni yapilir dua ederek.
 
         
     

Terapi ve tedavi icinterlemek degisik seremoniler var. Terleme seremoni onlardan birsidir. Kucuk bir cadir kurur. Cadirin onunde atesle  taslar isitilr. Sicak taslar cadir icinde ortasinda koyanir ve taslar uzere su atilir. Bu su buhar oluyor ve icindeki kisiler terliyorlar. Taslar dort defa yerlesilir ve si dort defa atilir. Tasler iyi secmesi lazim cunku bazi taslar isitigi zaman ve su attigi zaman patliyorlar ve insanlere cok buyuk zarar verebilirler. Tas topliyan ve isitan kisi bilincli oldugu icin ve tum isler duzenli yaptigi icin ister istemez taslar seremoni sekilde ayarliyor.

Bazi seremoni ilgili yaptiklari seremonidegiller ve eglencelerdir. Kuzey-Batiı Sahil Kizilderililerin Potlatç gibi. Potlatç katılan her kes yemek getiriyor ve paylasiyor. Yemekten sonra daire icinde davul sesiyle beraber gidiyorlar. Eller ve vucut fazla hereket etmeden kadem alırken. Eglenmek icin davullar ve cingaraklar kulanilir. Pow-wow diye eglenmekleri hic bir sekilde seremoni degiller.

Kizilderili davullar iki cesittir, yer davul ve el davul. Yer davulculer beraber bir davul caliyorlar Kizilderili siir-sarkilar soylerek ve eylenme katilan kisiler onlarin etrafinda gidiyorlar batidan baslariyarak saat yondan. Bazi eylenmelerda yer davul ortasinda olmuyor. Degisik kizilderilimilletlerda degisik geleneksel ve seremoniler var. Kuzey Kutuptaki inuitler'da yer davul yok ve el davullerin tutanaklari var. inuit, davuldaki deri vurmak yerinde davulun cercevesi vuruyorlar ve davul tutanakla cevirilir her vurusta.

  
   

Sanat ve Kültür

  
   
   

Kizilderili kultur cok zengindir. Her bolgenin ayri kultur var. Ormanlik Kultur ve Kuzey-Bati Sahil kultureriki cok meshur Kizilderili kulturlerdir.

  
     

Bu iki kulturdan cikan Ormanlik sanat ve Bati Sahil sanat dunya capina meshurlerdir. Tum Kizilderili kulturlerin benzeri temelleri var. Onun icin sanatlerda benzeyen temelleri var. Her Kizilderili kulturde Şamanizm'dan dort cihe var, veya kirmizi ve mavi renkler var. Sanatlerda ayni sekiller bulunur. Cogu zamanda sanat parcalerin her cizgi, her sekil ve her renk bir mana tasiyor. Kuzey-Bati Sahil'daki sanatta buyuk totem direkler insanlarin veya olaylarin hikayeleri anlatiyorlar.
 
     

Ormanlik kultur ve Duzlukleri kultur ve Yarı Arktik  kultur Ormanlik sanatin sahiblerdir. Batı Sibiryadaki yerli kutur ve sanat Ormanlik  ve Yarı Arktik kultur ve sanate benziyor. Ormanlik sanat cok acik bir sekilde olaylar ve insanlar anlatiyor.

  
       
    Kuzey Kutupta bir cesit Turkce inuktitut dili konusan inuitlerin kultur ve sanat hayatta kalma esasinda bulunuyor. Abavey cocuklara kucuk yastan tasdan yapilmis figurler parlatmaya veriyorlar ve nasil yapildigini ogretiyorlar. Boylece abavey cocuklarin tastan aletler ve malzemeler yapmaya becerekli olmaya sagiliyorlar ve hayatta kalmak sagliyorlar. Sert taslerdan bicaklar ve keskin uclar yapiyorlardi ve yumusak sabun tastan taslar ve kaseler yapiyordular. inuitlerin Şamanist oldugunu icin inuit sanat parcalarda Şamanist motifler bulunuyor.  
       
   

Sonuç

  
       
      Samanist olmak geneleksel yerli dine mensup olmak manasindadir. Her milletin degisik genelekselleri var ve boylece degisik Şamanizm cesitlerida var. Bazi Kizilderili Şamanistler ruhlarla baglanti bekliyorlar ve bazi Kizilderili Şamanistler her ihtiyac olan sey icin Tek Tangri'ya dua ediyorlar ve ruhlarla baglanti beklemiyorlar.

Kizilderili olmak dogayi korumaya, geneleksel kultur korumaya ve her kes ile ve tum mahluklarla sakin sevincli sekilde dunyadaki yasam paylasmak calismaya demektir.

Birisi bunu yapmadan bazi ritueller yapmaya kalkarsa ve bazi yerli kiyafetleri giyerse, bazı neo-shaman kisiler gibi,  kendine Kizilderili ve Samanist oldugunu idiada bulunursa hatta babasi Kizilderili olursada, yinede Kizilderili ve Samanist sayilmaz.

  
         
      Ayrıca Bakınız  
         
       
         
      Dış Bağlantılar  
       
     
         
Geri Önsöz | iki Çeşit Şamanizm | Hikayeler | Tıp Daire | Doğa | Seremoniler | Sanat ve Kültür | Bize Ulaşın  
      Her Hakkı Mahfuzdur © 2007 Miighan-Kurt Aş.  
     
      Miighan Kurt Şirket 2001'dan Yerli topluluğun hizmetinde www.miigi.com
     

Miighan Kurt Sirket tarafindan hazırlanmış Ontario, Canada, Temmuz 1, 2007

Tüm Miighan Kurt Linkler