Onsoz
Dunyada bir cok insan Kizilderili olarak taninir. Bazi Kizilderililer Guney Amerikda, baziler Kuzey Amerikada ve Baziler Sibiryada. Tatarce konusan Dogu Sibiryali yerli Turk Kizilderililer Turk Cumhuriyyet'taki Turkce kulanan sive en yakin Turkce sive olanlerdir.
Kizilderililer ve Turklerin birlesme bir cok nokta var ve bu noktalardan birisi irk. TIP DAiRE gore Kizilderililer dort irk oldugunu inaniyorlar: siyah, beyaz, sari ve kizil. Turkler ve kendilere kizil irk olarak sayiyorlar.
Topraklarin isimler
Kuzey Amerikadaki Kizilderililer kendi kitasina Kaplumbaga Ada soyluyorlar.
Guney Amerikadaki Kizilderililer kendi kitasina Abya Yala soyluyorlar. Abya Yala canli yer demektir, Kuna Kizilderili dilde.
Kaplumbaga Ada
Kaplumbaga Ada bir cok bolgeden olusuyor. Her bolgedeki iklim farklidir ve ona gore Kizilderili kulturler'da farklidir.
Bolgeleri bu: Arktik, Yarı Arktik, Kuzey-Dogu, Guney Dogu Ormanlik,Düzlükleri, Ova, Havza, Guney-Bati, Kuzey-Bati Sahil, Guney-Bati Sahil
Kanada'da 609 kayit edilmis Kizilderili topluluk var. ABD'da 500 kayt edilmis Kizilderili topluk var.
Harita interaktif'tir
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
Halk
Her bolgedeki halk ayni kultur sahibidir fakat milletler olarak farklidir. Her milletin farkli dili var ve farkli simgesi var. Zamanimizda her Kizilderili toplulugun bayrak ve simgesi var fakat onlardan daha onemli kartal sopalardir. Kartal sopasi bir sopadir ve ustunde kartal tuyuler dizmis olarak duruyorlar. Her Kizilderili toplulugun kartal sopasi var ve kartal sopasi tasiyan ve koruyan bir kisi.
Burada her bolgede sayoruz bazi milletleri ve onlarin websiteleri ekliyoruz:
Arktik:
Kuzey Kutupta Athapaskanlar Kizilderililedir ve kendilere Dene soyluyorlar. Baska kimse Kizilderili yok orada. Oradaki millet eskimolerdir ve kendilere inuit soyluyorlar. Grondlanda Denimarka devlet altindadir fakat Inuit halk orada yasiyor ve az Denmarkali kisi bulunur. Kanadanin Kuzey Kutupun yarisi Nunavut ayalettir ve inuitlerin idaresinde. Obur yarisi Nort-West Territory'dir ve inuitlerin idaresinde degil. ABD'nin Kuzey Kutup Alaskadir ve orada Athapaskanlar (Dene) bulunuyor. ABD yerlilere Alaskadan silmeye calisiyor.
Arkadaslarimiz bu: Holman Eskimo Co-op 867-396-3531 Holman NWT Canada
http://www.inuitcircumpolar.com
Yarı Arktik:
Athapascanlar (Dene) http://www.denenation.com/
Kri (Cree) http://www.creeculture.ca/
Ocibva (Ojibway) www.anishinabek.ca
Innu http://www.innu.ca/
MikMak http://mrc.uccb.ns.ca/reserves.html http://www.ncpei.com/
Kuzey-Dogu Ormanlik:
Ocibva (Ojibway) www.anishinabek.ca
Cree http://www.creeculture.ca/
6 Millet Irokiler ( Onandaga, Onaida, Kayuga, Mohawk, Seneka, Taskurora)kendilere Hodnasonee diyorlar http://www.sixnations.org http://www.iroquois.net
http://www.chiefs-of-ontario.org/profiles/map.html
http://www.manitobachiefs.com/
Guney Dogu Ormanlik
Cirokiler kendilere Tsalagi diyorlar http://www.cherokeesofsouthcarolina.com/ http://www.cherokee-nc.com/
PeeDee http://www.peedeeindiantribeofsc.com/
http://www.rootsweb.com/~ncqualla/native.htm
Alabama'da
Mowa band of Choctaw Choctaw
Agency
Poarch band of Creek Choctaw Agency
Florida'da
Big Cypress Reservation
Seminole Agency
Brighton Reservation Seminole Agency
Miccosukee Reservation Eastern Area Office
Seminole Reservation Seminole Agency
Mississipi'da
Mississippi Choctaw Reservation Tribal
Council of the Mississippi Band of Choctaws
Kuzey Carolina'da
Cherokee Reservation Eastern
Band of Cherokee Tribal Council
Guney Karolina'da Catawba Indian Nation
http://www.indians.org/Resource/FedTribes99/Region7/region7.html
Düzlükler
Dakota'da
Cheyenne River, Cheyenne River Sioux Tribe, South Dakota
Crow Creek, Crow Creek Sioux Tribe, South Dakota
Devils Lake, Spirit Lake Tribe, North Dakota
Flandreau, Flandreau Santee Sioux Tribe, South Dakota
Fort Berthold, North Dakota
Lower Brule, Lower Brule Sioux Tribe, South Dakota
Pine Ridge, Oglala Sioux Tribe, South Dakota
Rosebud, Rosebud Sioux Tribe, South Dakota
Sisseton, Sisseton-Wahpeton Sioux Tribe, South Dakota
Standing Rock, Standing Rock Sioux Tribe, North Dakota
Turtle Mountain, Turtle Mountain Band of Chippewa, North Dakota
Yankton, Yankton Sioux Tribe, South Dakota
Montana'da
Blackfeet Reservation, Blackfeet Tribe, Montana
Crow, Crow Tribe, Montana
Fort Belknap, Gros Ventre and Assiniboine, Montana
Fort Peck, Assiniboine and Sioux, Montana
Northern Cheyenne, Northern Cheyenne Tribe kendilere Tsitsistas diyorlar http://www.c-a-tribes.org,
Montana Rocky Boys, Chippewa Cree Tribe, Montana
Nebraska-Kansas'da
Iowa, Iowa Tribe of Kansas and Nebraska, Kansas
Kickapoo, Kickapoo of Kansas, Kansas
Omaha, Omaha Tribe, Nebraska
Ponca Tribe of Nebraska, Ponca Tribe of Nebraska, Nebraska
Potawatomi, Prairie Band of Potawatomi, Kansas
Sac and Fox, Sac and Fox of Missouri Tribe, Kansas
Santee, Santee Sioux Tribe, Nebraska
Winnebago, Winnebago Tribe, Nebraska
Oklahoma-Texas'da
Absentee-Shawnee, Absentee-Shawnee Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Alabama-Coushatta, Alabama-Coushatta Tribe of Texas, Texas
Alabama-Quassarte of Creeks, Alabama-Quassarte Tribe, Oklahoma
Apache, Apache Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Caddo, Caddo Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Cherokee, Cherokee Nation of Oklahoma, Oklahoma
Cheyenne-Arapaho, Cheyenne-Arapaho Tribes of Oklahoma, Oklahoma
Chickasaw, Chickasaw Nation, Oklahoma
Choctaw, Choctaw Nation of Oklahoma, Oklahoma
Citizen Band of Potawatomi, Citizen Potawatomi Nation, Oklahoma
Comanche, Comanche Tribe, Oklahoma
Creek, Muscogee (Creek) Nation, Oklahoma
Delaware, Delaware Tribe of Western Oklahoma, Oklahoma
Eastern Shawnee, Eastern Shawnee Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Fort Sill Apache, Fort Sill Apache Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Kaw, Kaw Nation of Oklahoma, Oklahoma
Kialegee Creek, Kilagee Tribe, Oklahoma
Kiowa, Kiowa Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Iowa, Iowa Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Kickapoo, Kickapoo Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Loyal Shawnee Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Miami, Miami Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Modoc, Modoc Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Osage, Osage Nation of Oklahoma, Oklahoma
Otoe-Missouri, Otoe-Missouri Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Ottawa, Ottawa Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Pawnee, Pawnee Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Peoria, Peoria Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Ponca, Ponca Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Quapaw, Quapaw Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Sac and Fox, Sac and Fox Nation of Oklahoma, Oklahoma
Seminole, Seminole Nation of Oklahoma, Oklahoma
Seneca-Cayuga, Seneca-Cayuga Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Texas-Kickapoo, Kickapoo Traditional Tribe of Texas, Texas
Thlopthlocco Creek, Thlopthlocco Tribe, Oklahoma
Tonkawa, Tonkawa Tribe of Oklahoma, Oklahoma
United Keetoowah Band of Cherokee, United Keetoowah Band of Cherokee Indians, Oklahoma
Wichita, Wichita and Affiliated Tribes, Oklahoma
Wyandotte, Wyandotte Tribe of Oklahoma, Oklahoma
Wyoming'da
Wind River, Northern Arapaho http://www.c-a-tribes.org, Wyoming
Wind River, Shoshone, Wyoming
Ova
Salish http://www.cskt.org
Kootenai http://www.cskt.org
Nez Perce (Nemipo) http://www.nezperce.org
Havza
Confederated Tribes of the Goshute Reservation, Nevada and Utah
Duckwater Shoshone Tribe of the Duckwater Reservation, Nevada
Ely Shoshone Tribe of Nevada
Fort McDermitt Paiute and Shoshone Tribes of the Fort McDermitt Indian Reservation, Nevada and Oregon
Las Vegas Tribe of Paiute Indians of the Las Vegas Indian Colony, Nevada
Lovelock Paiute Tribe of the Lovelock Indian Colony, Nevada
Moapa Band of Paiute Indians of the Moapa River Indian Reservation, Nevada
Northwestern Band of Shoshoni Nation of Utah (Washakie)
Paiute Indian Tribe of Utah
Paiute-Shoshone Tribe of the Fallon Reservation and Colony, Nevada
Pyramid Lake Paiute Tribe of the Pyramid Lake Reservation, Nevada
Reno-Sparks Indian Colony, Nevada
Shoshone-Paiute Tribes of the Duck Valley Reservation, Nevada
Skull Valley Band of Goshute Indians of Utah
Summit Lake Paiute Tribe of Nevada
Te-Moak Tribes of Western Shoshone Indians of Nevada (Four constituent bands: Battle Mountain Band; Elko Band; South Fork Band and Wells Band)
Walker River Paiute Tribe of the Walker River Reservation, Nevada
Washoe Tribe of Nevada & California (Carson Colony, Dresslerville Colony, Woodfords Community, Stewart Community, & Washoe Ranches)
Winnemucca Indian Colony of Nevada
Yerington Paiute Tribe of the Yerington Colony & Campbell Ranch, Nevada
Yomba Shoshone Tribe of the Yomba Reservation, Nevada
Guney-Bati
Navajo (Dine) http://www.navajo.org/
Apachi (D'ne) http://www.wmat.nsn.us/
Pueblo http://www.puebloindian.com/
Hopi http://hopibiz.com
http://www.ncai.org/index.php?id=126&selectpro_area=14
Kuzey-Bati Sahil
Tlingit (Athapaskanlar) http://www.ccthita.org/
Haida
Tsimshi
Salish
http://www.ubcic.bc.ca/News_Releases/UBCICNews03030602.htm
Yurok http://www.yuroktribe.org
Guney-Bati Sahil
Pomo http://www.hoplandtribe.com
Sacramento sehir bolgedaki tum Kizilderili adresler
Cabazon Band of Mission Indians
Cahuilla Band of Mission Indians
Cuyapaipe Band of Mission Indians
Elem Indian Colony of Pomo Indians Sulphur Bank Rancheria
Inaja - Cosmit Band of Mission Indians
La Jolla Band of Misssion Indians
Los Coyotes Band of Mission Indians
Manchester/Point Arena Rancheria
Mesa Grande Band of Mission Indians
Paskenta Band of Nomlaki Indians
Pechanga Band of Mission Indians
Pinoleville Indian Reservation
Rincon Band of Mission Indians
Bear River Band of Rohnerville Rancheria
San Manuel Band of Mission Indians
Santa Ynez Band of Mission Indians
Santa Ysabel Band of Mission Indians
Scotts Valley Band of Pomo Indians
Soboba Band of Mission Indians
Torres-Martinez Desert Cahuilla Indians
Twenty Nine Palms Band of Mission Indians
United Auburn Indian Community
Augustine Band of Mission Indians
Samanizm
Bir cok Kizilderili zorla kiliseci oldu. Fakat bir cok samanist kaldilar.
Samanist olan Kizilderililer seremoniler sahiplerdir. Her kesin degisik seremoni var. En meshur olan yazin en uzun gundaki seremoni.
Tum Kizilderililer ittifak ettiler TIP Daire hakkinda. Tip Daire onlarin esas konusudur.
|
|
|
TIP DAiRE |
TIP DAiRESi gore umumi Kizilderili bayrak var.Umumi Kizilderili Bayrak
|
|
|
Umumi Kizilderili Bayrak |
Kendi dine Kizil Yolu soyluyorlar.
Kizil Yol hakkinda link: http://www.geocities.com/redroadletter2006
Siyasi Durum
ABD ve Kanada kuruldu Kizilderili toprakler uzere. Toprak kulanmasi icin sumurgeciler anlasmalar yaptilar. Sonra Kizilderililer icin ozel bolgeler kurdular. Bu bolgeler rezervasyon ad verdiler ve Kizilderililer cok kotu davrandilar. Hitlerin toplu kamplar gibi bir sekilde. Yiller 1960lerda durum duzelmeye basladi. Yiller 1980lerda Kizilderililer daha cok haklari aldilar. Yiller 2000 geldiler ve zulum hala devam ediyor. Son anlasma yerliler ve sumurgeciler arada 1992'da oldu ve son azat yerli toprak kayboldu.
ABD federal devlet 500 degisik Kizilderili topluluk tanidi ve 500 rezervasyon kabul etti. Bazi Kizilderili topluluklar hala kabul etmediler. Onlardan birisi PeeDee Kizilderililerdir Guney Karolina'da. Musluman kardesimiz Hasan orali Kizilderilidir (bu link'ta http://turtleisland.muslims.tripod.com ).
Bir cok Kizilderili rezervasyon yerleri onlarin ayri devlet olarak sayilir. Fakar ABD ve Kanada ve Meksika devletleri onlarin isine karisiyorlar. Cok zulum yapiyorlar hatta cocuklar abaveyndan bahaneler bularak gasp ediyorlar ve Kizilderili olmayan uvey kisilere veriyorlar.
Bering Bogaz Teorisi Oyun
ABD ve Kanada ve Meksika devlet iddia ediyor ki Kizilderililer Asyadan geldiler 13 bin sene once Bering Bogaz dan ve Asiyali oldugunu icin haklari yok. Ayni zamanda kendi ABD medyada 40 bin sene eski insan ayak izler Meksikada bulunudugu anlatiyor ve Bering Bogaz teorisi yanlis belli oluyor. Kizilderililer kendi toprakta bulundu Turklerin kendi toprakta bulundugu gibi, insanlarin meydana geldigi zamanlerda, 13 bin sene once Bering Bogaz gecerek degil.
iktisadi Durum
En fakir kisiler ABD ve Kanada ve Meksikada Kizilderililerdir.
Saglik Durum
Kizilderili milletleri dogadaki yemeklere alisiklerdir ve onlarin doga yok ederek ve onlara yapilmis yemekler vererek bir cok saglik sorunlar yaptirdilar ABD ve Kanada devletleri. Diabetik hastalik, obesite ve goz ve ic organ hastalik bu dolaydan bulunuyor.
Abya Yala
Abya Yala (Guney Amerika)'da Kizilderililere devletler daha yeni topraklar geri vermeye basladilar. Bir Kizilderili ait devletta var, o Bolivia'dir.
Sibirya
Rus ve Cin devletler yerli halk tanimiyorlar. Rus federasyon 1993'ta yerli milletleri etnik grupler olarak kayt etmeye kabul etti. Baska bir sey degil.
Sibiryali Kizilderililer
Sibiryada inuitler var. inuitler haric Cukotya'da Chukchi milletta Athapaskan DNA bulunuyor ve Kizilderili olarak taninir.
Dunya yerlilerin topluluklerda Chukchiler gibi baska Sibiryali yerli milletler Kizilderili olarak kabul edilenlerda var.
 |
| Sibirga TIP DAiRESi |
Saman Akkanat Sibirga millet'tan Kizilderili olarak taninir.
|
|
|
Saman Akkanat Sibirga Millet'tan |
Yerli Cozum
ABD ve Kanada ve Kizilderililerin hakklerein cigneyen tum milletler Kiziderililer hakkinda bir tasaru getiriyorlar. Butun bu seyler iyi bir sonuc getirmiyorlar. Butun by tasarular Kizilderili milletlere sorun cikartiyorlar ve onlarin hakklari daga cok ciginiyorlar. Kizilderililerin kendi duzeni var ve kendi sorunlar nasil cozecekler kendi duzene gore biliyorlar. Kizilderililerin duzen onbinlerce eski bir duzendir ve onlara en uygundur. Kendi onbinlerce sene eski tecrubeli bir duzen, onlara en uygundur.
Hatta Benjamin Frankiln ABD anayasa yazarken Mohawk mostasarlari vardi ve Hodnasoneelerin yasasina gore ABD anayasa yazdi. Parlamantodaki meclilerin ve kabilelerin meclislerin farki yok oldugubu cok acik gorunuyor.
Anishinabek ve Hodnasonee milletler gibi Kizilderili miletlerin klanlar var. Bir topluluk icinde 7 kland vardi ve her kes bir klan icindeydi. Anishinabek dilinde klan dodem demek; Avrupalilerin totem kelime odan geldi. Her klan, dodem, totem, bir topluluk icinde bir is yapiyordu. Yedi klanlar (dodemler) budur: leylek, dalgic kus, ayi, geyik, kartal, gelincik, ve balik.
Leylek ve dalgic kus klanlardan sefler seciliyor. Eger millet leylek klan kisilerdan yorulduy ise dalgic kus klandan kisi sef icin sectilar ve eger dalgic kus klan kisilerdan yoruldu ise tekrar leylek kisilerdan secebilirdiler sefi.
Ayi klan kisiler koylerin disinda duruyordular ve millete koruyordular ve dogadan ilac getiriyordular.
Geyik klan kisiler milletler arada baris yapiyordular.
Kartal klan kisiler din adamlermis.
Gelincik kisiler isciler ve askermis.
Kaplumbaga klan Balik klanin basiydi ve balik klan kisiler ogretmenlermis.
Klan duzen zamanimizdaki az Kizilderililer uyguliyorlar. Kendi dodeme gore isi yapiyorlar ve kendi topluluk icinde o meslek kulaniyorlar. Kaplumbaga klan kisiler, ogretmenler ve profesorler oluyorlar. Ayi klandaki kisiler doktor oluyorlar. Gelincik klan kisiler is adamler oluyorlar. Ve boylece tum klanlerda ve millet zamanimizda cok rahat bir duzen sagliyabilirler.
Sanat ve Kultur
Kizilderili kultur cok zengindir. Bir kisinin Ormanlik Kultur ve Kuzey-Bati Sahil kulturerdan bazi seyler ogrenirsa, tum Kizilderili kulturler hakkinda temel bir bilgi alamis olabilir.
Ormanlik kultur ve Duzlukleri kultur arada cok buyuk fark yok. Duzlukleri kulturde daha cok hayvan deri kulanilir ve ormanlik kulturde daha cok agac kulanilir. Yarı Arktik kultur ve Ormanlik kultur arada pek fark yok. Yarı Arktik kulturde daha cok hus agac kabuk kulanilir ve Ormanlik kulturde her turlu agac ve bitki kulanilir cunku ormanlikta daha cok cesit bitki var.
|
|
Kuzey-Bati Sahil kultur direkler icin meshurdur ve kendi tertip cizgi yapmak sahibidir.
|
|
Sonuc
Kizilderili milletlerin kendi eski ve degerli kultur ve duzeni var. Bu duzen onbinlerce senede kulandilar ve o duzene gore iyi hayatlar yasiyordular. Hatta ABD anauasa o duzene gore yazildi. Kizilderililerin kendi kultur ve duzen uygulanmakta karisi gelmek yanlistir. Kizilderililerdan kultur ogrenerektan faydalaniyabiliriz cunku onbinlerce eski ve tecrubeli bilgiler sahibidir.
Miighan Kurt Sirket tarafindan hazirlanmis Ontario, Canada, Temuz 1, 2007